Pascal Mercier - "Nocny pociąg do Lizbony"

Zmienić w jednej chwili swoje życie, uciec od rutyny, stabilizacji, ruszyć w nieznane. Któż o tym nie myślał, niewielu jednak decyduje się zostawić dom, pracę, bezpieczeństwo.

Bohater powieści Merciera, filolog klasyczny Raimund Gregorius, nauczyciel łaciny, greki i hebrajskiego w berneńskim gimnazjum pod wpływem przypadkowego spotkania z portugalską nieznajomą wychodzi nieoczekiwanie z lekcji, zostawia swych uczniów, a kiedy w księgarni natrafia na książkę autorstwa Amadeu Inacio de Almeida Prado „Złotnik słów”, postanawia wyjechać do Lizbony, by go odnaleźć. Jest zauroczony pięknem języka zapisków, ich głębią i trafnością. Szybko uczy się języka portugalskiego, który zachwycił go swoją melodyjnością już od momentu wypowiedzenia jednego słowa przez nieznajomą kobietę.

Czytelnik rusza z Gregoriusem nocnym pociągiem do stolicy Portugalii i jest to wspaniała podróż, pełna zaskakujących spotkań z wieloma życzliwymi ludźmi, którzy znali Amadeu, lekarza, bojownika ruchu oporu, „bezbożnego kapłana”, człowieka niezwykle utalentowanego, „złotnika słów”.  Powoli odsłaniane jest jego życie, (jego samego już nie ma wśród żywych), nauczyciel z Berna idzie jego śladami, rozmawia z rodziną, przyjaciółmi, odwiedza jego rodzinny dom, stary i zapuszczony budynek liceum, do którego uczęszczał, gabinet lekarski. Czyta też kolejne zapiski Prado ukazujące jego bogate wnętrze, rozterki, mądre i głębokie przemyślenia nad naturą człowieka. Odnajduje w nich i siebie samego, są one inspiracją do podróży w przeszłość, do zastanowienia się nad dokonanymi wyborami. Mamy okazję poznać życie Raimunda Gregoriusa, który wraca do spraw minionych. Amadeu staje się mu bliski poprzez umiłowanie słowa, podziela jego poglądy na wiele spraw, niektóre myśli pojawiają się w powieści kilka razy.

Wiele z nich chciałoby się zapamiętać, zapisuje się je, myśląc, że najlepiej byłoby mieć tę książkę na własność, by móc do niej zaglądać. Wyróżnione kursywą zapiski urzekają pięknem i są okazją do ruszenia w głąb samego siebie, dają okazję przemyśleń także nad swoim życiem, nad trafnością wyborów, przypadkowością zdarzeń, nad wyobrażeniami i ich rozmijaniem się z rzeczywistością.

Książka  Pascala Merciera to piękna opowieść o niezwykłym życiu dwóch głównych bohaterów. Na uwagę zasługują jednak i drugoplanowe postaci, zwłaszcza Adriana, starsza siostra Amadeu czy Joao Eca, więziony i torturowany za czasów dyktatury Salazara. Te mroczne lata są tu tłem wielu zdarzeń, przeszłość przeplata się  z teraźniejszością, czyli początkiem XXI wieku.

Zainspirowani opowiedzianymi historiami możemy rozszerzyć swoją wiedzę o Portugalii, o Salazarze, o Mendesie, nazywanym „katem Lizbony”. Możemy „odbyć” podróż ulicami tego miasta w wyobraźni czy też  zapragnąć zobaczyć je w rzeczywistości. Zanim się tam wybierzemy, warto obejrzeć film z 2013 roku nakręcony na podstawie powieści z Jeremym Ironsem w roli głównej.