John Steinbeck - "Na wschód od Edenu"

 

„Tedy odszedł Kain od oblicza Pańskiego i mieszkał w ziemi Nod na wschód od Edenu”- biblijna opowieść o Kainie i Ablu jest punktem wyjścia do refleksji nad dziełem Steinbecka, a właściwie arcydziełem. Zachwyciła mnie jeszcze bardziej niż czytane ostatnio „Grona gniewu”.

Kalifornia, to jest dla pisarza miejsce „na wschód od Edenu”, rodzinna dolina Salinas, ranczo niedaleko King City, miasto Salinas; tam umieszcza akcję swej powieści zawierającej pewne wątki autobiograficzne. Osiedli się tam jeden z głównych bohaterów, Adam Trask; niedaleko będzie ranczo rodziny Samuela Hamiltona, chyba najwspanialszej, najmądrzejszej postaci, który, niczym biblijny prorok, pojawia się nawet na milczące, nieuświadomione wezwania, by pomagać potrzebującym. Jest w tym Irlandczyku głęboka mądrość życiowa wyniesiona z doświadczeń życiowych, z lektur, z własnych refleksji nad światem i ludźmi. W życiu Adama Traska i jego synów, Aarona i Kaleba, Samuel odegra znaczącą rolę, podobnie jak Chińczyk Li będący oficjalnie służącym rodziny Trasków, ale tak naprawdę jest ich przyjacielem i to on dba o dzieci, gdy Adam pogrąża się w odrętwienie po odejściu żony, która jest pokazana jako wcielenie zła.

Dobro i zło – narrator zauważa, że: „Wszystkie powieści, cała poezja zbudowane są na nie kończącym się zmaganiu dobra ze złem w nas samych”. Adam i jego brat Karol rywalizują o względy ojca, Karol wie, że ten woli Adama i wyzwala to w nim złość. Potem synowie Adama, zwłaszcza Kaleb, będzie czuł to samo w stosunku do Aarona. Kal zdaje sobie sprawę z tej ciemnej strony swego usposobienia i nawet prosi Boga: „Nie daj, żebym był zły. Bo ja nie chcę”. Chce być taki jak lubiany przez wszystkich Aron. Czy Bóg wysłucha modlitwy Kala? Zostawiam to pytanie bez odpowiedzi; ci, którzy będą czytać powieść, sami ją znajdą.

Wspomniałam na początku o nawiązaniach do historii Kaina i Abla, widać ją oczywiście nawet             w imionach zaczynających się tą samą literą; w usposobieniach, najpierw Adama i Karola, potem u Aarona i Kaleba. Jest też w powieści bezpośrednie odniesienie do biblijnej opowieści o dwóch braciach. Samuel najpierw czyta ją Adamowi i Li, a potem wybierają imiona dla bliźniaków. Potem fragment Księgi Rodzaju powraca we wspaniałej dyskusji Samuela, Adama i Li na jej temat;  punktem wyjścia jest jedno słowo, hebrajskie „timszel”, czyli „możesz”, a nie, jak w niektórych tłumaczeniach „masz” czy „będziesz”. „Możesz” daje człowiekowi prawo wyboru. „Timszel” pięknie powróci w zakończeniu tej niezwykłej powieści przykuwającej uwagę już od pierwszych zdań pięknie opisujących miejsce akcji, dolinę Salinas.

Steinbeck opisuje krainę swego dzieciństwa z wielką miłością, z czułością pokazując jej uroki, koncentrując się na szczegółach krajobrazu w różnych porach roku, dni, nocy. Czytam i widzę: „dywan łubinu i maków”, „kiście pięciopalczastych i złocistych paproci”, „rozwijające się łososiowo-różowe pąki azalii”, ale też „czarne, gliniaste błoto”, „miejsce wyschnięte i przeżarte słońcem”.

Czytając „Na wschód od Edenu”, czułam się tak, jak jeden z bohaterów powieści, Tom Hamilton, który „wgryzał się w książkę, wpełzał i wciskał między jej karty, rył jak kret w zawartych w niej myślach i wyłaził na wierzch z twarzą i rękami niejako umazanymi książką”. Myślę, że pozostanę jeszcze bardzo długo z tą „umazaną twarzą i rękami” i choć kolejne książki pewnie trochę to zetrą, jednak powieść Steinbecka będzie we mnie trwała. Wypisałam pewne zdania, na pewno do nich wrócę.