Eustachy Rylski - "Blask"

 

Eustachego Rylskiego zaliczam do swoich ulubionych pisarzy. Czytam jego kolejne książki, począwszy od debiutanckiego dyptyku “Stankiewicz. Powrót” wydanego w 1984 roku. 

Bardzo lubię opowiadania, powieści: "Warunek" i "Obok Julii". Tę ostatnią Rylski uważa za swoją najlepszą książkę. Zgadzam się z nim, choć akurat najchętniej to wracam do esejów zebranych w tomie “Po śniadaniu”. 

“Blask”, wydany w 2018 roku, nie jest lekturą łatwą, jednakże po trudnych początkach powieść bardzo zaciekawia. Autor w jednym z wywiadów powiedział, że jego zamiarem było, żeby “Blask” “nie fotografował naszej rzeczywistości, ale jednocześnie ani na moment nie tracił jej z pola widzenia”. Cóż to za rzeczywistość, której jesteśmy świadkami? To wizja kraju (Polski), gdzie panuje chaos, dyktator usuwa się w cień (do pensjonatu Wrzos na Podlasiu). Falanga rusza na wojnę, a gdy ta w końcu nie wybucha, formuje się w gangi.

 

Państwo zaczyna być bliskie rozkładowi. W rządzie są ministrowie do spraw nieznanych czy też tacy, których nagradza się za cynizm. Panują upały, przyroda marnieje, w wybetonowanych miastach trudno żyć. Ludzi zaczyna trawić tajemnicza zaraza. Na tym tle ogólnego chaosu i rozkładu pensjonat Wrzos zdaje się być azylem bezpieczeństwa. Odchodzącemu Donowi towarzyszy wierny “pobłażliwie traktowany Piętaszek”, to Fabian Grabowski zwany Gaponią. Eustachy Rylski nie bez powodu wybrał Podlasie, wiele razy podkreślał w swoich wypowiedziach, że “jego pejzaże rzucają na kolana”, zaś w jednym z esejów z tomu “Jadąc” pisał pięknie, że “...na południowym Podlasiu noc czerwcowa osiąga apogeum przyjaznej tajemniczości”. 

Bardzo ciekawa jest postać Gaponi, który trwa przy Donie, choć ten powoli odchodzi, w dość niezwykły sposób. Próbuje w tym chaosie i bezładzie ocalić piękno skryte metaforycznie w obrazie pięknych kobiet wychodzących z morza, ich skóra błyszczy od słońca. “Blask” jest tytułem rozprawy pisanej przez Fabiana Grabowskiego, jego pracy doktorskiej. 

Ta postać budzi we mnie różne odczucia. To rusycysta, mizantrop i konformista. Niby wycofuje się, a jednak chce brać udział w polityce, co w końcu doprowadzi go do roli kozła ofiarnego. Budzi sympatię, ale i niechęć, w sumie włączając się do walki o władzę. Z pewnością nie ma ochoty w pełni w niej uczestniczyć, zdecydowanie lepiej czuje się, siedząc przy kominku w pensjonacie Wrzos i czytając w kółko swoim współtowarzyszom “Zapiski myśliwego” Iwana Turgieniewa. Tę lekturę wybrał Rylski także bardzo świadomie. W eseju “Arina Timofiejewna” z przywoływanego już wcześniej przeze mnie zbioru “Po śniadaniu” pisze o “Zapiskach myśliwego”, że “...to rzecz o zdrowiu, mocy, namiętności, męskich pasjach i wielkiej urodzie chwil”. Na tę właśnie “urodę chwil” Eustachy Rylski kładzie nacisk w całej swojej twórczości, powtarzając za Turgieniewem, że zanim wszystko się skończy, dobrze jest po prostu pozachwycać się “urodą życia i świata, nawet jeśli jest tylko mgnieniem”. 

Tytułowy “blask” może w jakimś sensie to oznaczać, choć może też odnosić się do złudnej obietnicy danej narodowi na początku rządów Dona. W trakcie czytania dostrzegałam kolejne aluzje, odniesienia do naszej rzeczywistości, do sytuacji politycznej. Po czterech latach, które minęły od wydania, powieść nic nie straciła na aktualności, przeciwnie, niestety zyskała. Mnóstwo w niej trafnych ocen, diagnoz i refleksji na temat narodu, ludzi władzy, walki o tę władzę, różnych afer.

 

Te gorzkie i często dość bolesne refleksje napisane są, jak to u Rylskiego, pięknym stylem, zdaniami długimi i rozbudowanymi, z dosadnym czasem słownictwem i z archaizmami. Można doszukać się odniesień do wcześniejszych utworów pisarza. Gaponia ma spotkanie w hotelu Excelsior – tu przypomina się świetne opowiadanie “Dziewczynka z hotelu Excelsior”. Z kolei wspomnienie “białej armii, która postawiła się chaosowi” nawiązuje do Maxa Rogoyskiego z “Powrotu”. 

“Blask” to bardzo interesująca powieść. Na pewno warto ją przeczytać, jednakże z zaleceniem niespiesznej, uważnej i refleksyjnej lektury.