Andrzej Bobkowski - "Punkt równowagi"

W „Punkcie równowagi” znalazło się jedenaście opowiadań Andrzeja Bobkowskiego, bardziej chyba znanego jako autora wspomnieniowych „Szkiców piórkiem”. Choć trzeba by zauważyć, że i tak nie należy on do zbyt znanych twórców. Znawcy mówią jednak o nim jako o jednym z najwybitniejszych polskich pisarzy. Żył na emigracji, z Francji, gdzie zastała go II wojna światowa, wyjechał w 1948 roku do Gwatemali i tam zmarł w 1961 roku w wieku zaledwie 48 lat.

Jakie są jego opowiadania? Jaką tematykę podejmują i czy mogą się dziś podobać? Jak pisze emigracyjny twórca? 

Już pierwsze opowiadania mogą zachwycić językiem i stylem. Bobkowski pisze pięknie, w poetycki sposób opisuje miejsca, krajobrazy, dba o detale, używa metafor i porównań. Sprawia, że czytelnik jest w stanie uruchomić swoją wyobraźnię i zobaczyć Paryż, dom Balzaca, plantację trzciny cukrowej w Gwatemali czy znaleźć się na pokładzie „Coco de Oro”.

Piękny język spowodował, że czytałam sześć pierwszych opowieści, mimo że ich treść niekoniecznie mnie interesowała. Dużo w nich refleksji na tematy dla mnie raczej nudne i dziś trochę przestarzałe. Ożywienie Balzaca, Flauberta, Renana i ich dyskusja o komunizmie, społeczeństwie, epoce w opustoszałym  budynku przy jednej z ulic Paryża wydaje się ciekawa raczej dla samego narratora, który nieśmiało próbuje wziąć w niej udział.

Emigracyjne dylematy tych, którzy zostali, tych, którzy wyjechali czy wracają, wahają się… także  mogą dziś „trącić myszką”. Jednocześnie dają jednak okazję, by dowiedzieć się, jak postrzegano z perspektywy emigracji nasz kraj. Takie rozmowy toczą się w „Pożegnaniu”, gdzie narrator (Bobkowski?) spotyka się ze swym dawnym przyjacielem, który wyjechał z Polski w 1947 roku i po kilku latach wraca, bo tam, jak mówi, „wypadki pędzą”, a Zachód jest „uzdrowiskiem o łagodnym klimacie”. Swoje racje przedstawi mu Bobkowski (?) w „Liście”, gdzie m.in. wyjaśnia, dlaczego nie chciałby wrócić do kraju: „Jednak wolę tęsknotę i ciężką troskę o chleb”.

Tak jak napisałam wcześniej, sześć pierwszych opowiadań nieco mnie znużyło, za to przy „Coco de Oro” akcja wreszcie ruszyła, dużo się tu dzieje, jest napięcie, czyta się z wielkim zainteresowaniem. Podobnie oceniam „Spotkanie” i „Punkt równowagi”. Są w nich ciekawe postaci: kapitan Świdkiewicz, mechanik Pochwalski, major amerykańskiego lotnictwa Gilbert Rocker to bohaterowie, którzy próbują wykorzystać swoją szansę, chcą odnaleźć się w nowej rzeczywistości, podejmują wyzwania. Czasem, jak w przypadku Świdkiewicza, są to nielegalne przerzuty towarów. Dowódca „Coco de Oro” ma w kajucie obraz Matki Boskiej i w krytycznym momencie obiecuje jej odejście od nielegalnych interesów. Czy wytrwa w postanowieniu?

Odsyłam do lektury tego i innych opowiadań. Dużo tu pięknych zdań, „złotych myśli”, niektóre zostały zaczerpnięte z Conrada, którego książki Bobkowski cenił. W „Punkcie równowagi” można znaleźć ciekawy cytat o pracy z „Jądra ciemności”: „Nie lubię pracy – żaden człowiek jej nie lubi, ale lubię to, co tkwi w niej – możność odnalezienia siebie”. Coś w tym jest!!!

Po przeczytaniu opowiadań Bobkowskiego warto zapoznać się z posłowiem Krzysztofa Ćwiklińskiego, pozwoli bliżej poznać poglądy pisarza. Jest tam też wciąż bardzo aktualny cytat z Gombrowicza o Polaku, piękny wiersz „Chwile” Michała Chmielowca czy przejmujący fragment o śmierci z eseju Bobkowskiego „Wielki Akwizytor”.